Sluis Hemrik
|
VI.3 WYTZE JANS, veenbaas te Hemrik 1712 Heerenveen - 13-11-1788 Hemrik x Jeltje Alles Wijnjeterp 23-7-1747 1718 Lippenhuizen - 8-3-1807 Hemrik dv Alle Gurbes en Tjaltje Sjoerds 1. Jan, ged. 30-6-1748, 6 weken oud - overl. voor 1755 2. Tjaltje ged. 4-7-1751, Hemrik 3. Jan ged. 6-10-1754, 8 weken oud 4. Alle ged. 1-4-1759, 9 weken oud |
Wytze Jans koopt in 1741 als vrijgezel een huis te Gorredijk, maar vertrekt na zijn huwelijk naar Lippenhuizen. Hij woont daar aan de vaart naast zijn oom en voogd Gosse Hanzes. In het Quotisatiecohier staat hij omschreven als 'arbeijder redelijk in staat'. Uit de aanslag kan een vermogen van 600 Car.gld. afgeleid worden.
Vermelding in het Outisatiecohier van 1749
Het zal zijn oom en voogd Gosse Hanzes geweest zijn, die Wytze Jans met geld en vakkennis heeft geholpen in de vervening. In 1754 koopt hij al voor meer dan 2000 Car.gld. hoogveen in Lippenhuizen aan. Wanneer in 1755 de sluis bij Hemrik gereed is, de vaart is inmiddels opgeschoten tot Sparjebird, treedt Wytze Jans in dienst van de Opsterlandse Veencompagnie als 'veenbaas en vallaatsman'. ook gaat hij bij in 1760 bij de Hemriker sluis wonen. Dat zijn zoons Jan en Alle zich in 1812 Van der Sluis noemen is dus in deze periode voorbestemd.
In het archief van de Compagnie komen verscheidene posten voor waarbij Wytze Jans geld ontvangt voor grondwerkzaamheden die hij heeft laten uitvoeren. Zo krijgt hij in 1755 1663.2.0 Cargld. uitbetaald voor Het verwijden van dien aan beide kanten van de nieuwe sluis in de Hemrik, met de leverantie van de turf tot de nieuwe sluis, sampt het opsigt als baas over de slatterije soo onder het werk als op heden den 13 Nov 1755 aan Wijtse Jans door de Heer Rendant toegetelt en betaalt, volgens sijn boekje, ... de zomma van 1663 Car gld en twee stuivers. Ook kreeg hij geld causa banchett maken en aarde bij de nieuwe sluis terug te kroden.
Het doortrekken van de vaart richting Wijnjeterp laat geruime tijd op zich wachten, omdat verschillende grondeigenaren, o.a. de familie Boelens, dwarsliggen. Pas na 1771 wordt er weer verder gegraven in oostelijke richting. Dat was natuurlijk niet gunstig voor Wytze Jans, die inmiddels voor grote bedragen veen had aangekocht onder Wijnjeterp. Deze aankoop werd betwist door de Schoterlandse Veencompagnie, er volgde een jarenlange gerechteljke procedure voordat Wytze Jans met de exploitatie kon beginnen. Hij werkte in de jaren 1760-62 mee aan het verlengen van de nieuwe vaart zuidwaarts en een nieuw eindt vaert in Sparibet en het verhemelen van een oudt endt. Vanuit deze nieuwe vaart werd weer een dwarsvaart evenwijdig aan de Compagnonsvaart gegraven.
Op bovenstaand kaartfragment, door landmeter Rutger Sybes vervaardigd ten behoeve van de processen, is het oosten boven. Het met de letter N aangegeven veld en dat erboven is van Wytze Jans. De nieuwe dwarsvaart loopt daar precies doorheen. Zo verdiende Wytze op twee manieren aan de vaart, aan het graven ervan en als transport voor zijn veen. Blijkbaar omdat hij het als veenbaas te druk kreeg stopte hij in het jaar 1762 met werken voor de Compagnons.
Pas in 1770 werd de rechtzaak gewonnen, toen volgden weer jaren van procederen om een schadevergoeding te verkrijgen, ook deze werd gewonnen. Toen eindelijk het veen kon worden gewonnen was de basis van het familiekapitaal wel gelegd. Geen geringe prestatie voor een voormalige arbeider, redelijk in staat!
Uiteindelijk wordt de Opsterlandse Compagnonsvaart, die als transportweg zo'n grote rol speelt in zijn leven, hem nog noodlottig: in een bewaard gebleven kerkboek van zijn kleinzoon Wytze Jans staat dat diens grootvader 'in het water gestorven' is.
In de kerk van Lippenhuizen bevond zich een grafsteen met opschrift:
1807 den 8 maart is in den Heere gerust
de eerbare Jeltje Alles
in leven huisvrouw van Wytze Jans
oud zynde 88 jaren en ligt alhier gegraven
Een pagina uit een familiebijbel met de vermelding van enkele overlijdensdata uit deze en de volgende generatie
Veel informatie over de beginjaren van de vervening onder Hemrik en Wijnjeterp is te vinden in het boek 'Verveningen en verveners in Friesland' van W. Visscher. De familie Van der Sluis speelt in dit boek een prominente rol.
Transacties van Wytze Jans en Jeltje Alles:
Q 30-318 (1741): Wytze Jans koopt een huis aan de oostkant van de vaart te Gorredijk van Albert Tiebbes, mr. timmerman, voor 250 Car.gld.
Q 34-73 (1754): Wytze Jans en Jeltje Alles kopen een perceel hoogveen te Lippenhuizen bij de Raadsheerswijk van Teunis Sjoerds en Jeltje Douwes voor 2288.14.2 Car.gld.
Q 34-262 (1755): Wytze Jans koopt 78 vierk. roeden hoogveen bij de Kalkwijk van Tjalling Freerks, veenbaas te Kortezwaag, voor 207.13.14 goudgld.
Q 34-264 (1755): Wytze Jans koopt 186 vierk. roeden hoogveen bij de Bloedwijk van Teunis Sjoerds voor 521.1.8 goudgld.
Q 35-322 (1759): Wytze Jans en Jeltje Alles kopen 24 bonken onvrij veen te Hemrik van Wytze Tjeerds voor 998.26.11 Car. gld.
Q 35-542 (1760): Wytze Jans koopt 16 bonken onvrij veen bij de Kortewijk van Fokje Hendriks, wed. Idske Ottes, voor 397.14.8 Car.gld.
Q 36-92 (1760): Wytze Jans koopt een perceel hoogveen te Hemrik van Ayso van Boelens c.s. voor 135.13.15 goudgld.
Q 36-540 (1763): Wytze Jans en Jan Jansen Puiten, veenbazen te Hemrik en Sparriburdt, kopen een perceel veen onder Sparriburdt voor 1965.8.42 Car.gld.
Q 36-638 (1763): Wytze Jans, vallaatsman en veenbaas, koopt 218 vierk. roeden hoogveen bij de Kerkewijk van Atte Heines voor 676.2.0 Car.gld.
Q 36-724 (1764): Wytze Jans wil een perceel onder Sparriburd kopen, maar de naastleger Tiebbe Alberts doet een beroep op het niaerrecht.
Q 37-49 (1765): Wytze Jans en Anne Eyts, mr. Destillateur te Gorredijk kopen een huizinge met schuur en erf te Lippenhuizen van Sytske Folkerts voor 599 Car.gld.
Q 37-139 (1766): Wytze Jans en Jeltje Alles kopen een perceel onvrij veen te Wijnjeterp van Ayso van Boelens voor 4730 Car.gld.
Q 37-184 (1767): Wytze Jans en Jeltje Alles kopen anderhalve mad maden in Terwispel van Antje Luitsens, wed. Jan Minzes te Duurswoude, voor 39.14 goudgld.
Q 37-453 (1770): Wytze Jans koopt een perceel hoogveen op de zathe 'Klein Sparriburd' van Lycklama à Nijeholt voor 4024.27.5 goudgld.
Q 37-582 (1771): Wytze Jans koopt een perceel onvrij veen te Hemrik van Saco van Teijens voor 1334.26.0 goudgld.
Q 39-654 (1781): Wytze Jans koopt een stuk onvrij hoogveen op Sparriburd van Sjoerd Jans te Lippenhuizen voor 275.3.8 Car.gld.